هونەر و تایوەتمەندیەل ڕەهبەریەت جمشت ئشتمایی(جمشت ژینا جوور نموونە) و کاریگەرییەکانێ لە سەر جەمگە

یارسانمدیا

29.ئوکتوبر ٢٠٢٢ ز

ن.حشمەت خوسرەوی

هاوزەمان وەگەرد وەروڵاوبین ناڕەزایەتی و هێزگردن سەراسەری لە ئێران و کوردسان، ئارگوومنت تازەیگ لەی بەینە سەر هەڵدەیت، ئەویش نەویین ڕەهبەریەت یا ئوتاقێگ مشوویرەتی ئەڕا ئورگانیزەکردن خەیاوان وە مەیزوور مقاومەت سەرسەختانە وەرانوەر وە ڕەژیم توتالیتەر، تئوکرات و کۆلۆنیالیستی ئێران. ناوهاوردن مەسەڵەی کۆلۆنیالیزم لە کانتکستێگ لەیوا، وەو ماناسە ک فرەتر لە ١٠٠ ساڵە دەسڵات فاسد و ستەمگەر پاشایاتیی ئێران و هەرلەیوا جموری ئسڵامی، خەلقەیل کورد، بەلووچ، عەرەو و ئازەری لە سەر دکترین یا بنەوای سیاسەت دەوڵەت-نەتەوە(State-Nation)، لە بنەڕەتی ترین حقووق ئنسانی خوەیان بێبەش کردنەس. نزامەیل جێ باس خەڵقەیل تینگ ئازادی لە ناو چوارچوو مەرزەیل دەستکرد و تاریخێگ ساختە وە ناو ” ئێران” خەفە کردنەس. لە ڕاسییا مەفهوومێگ وە ناو ئێران چشتێگ ساختەس و هوویچ کام لە خەڵقەیل جێ ئاماژە هاوبەشیی تاریخی، فەرهەنگی یا جوقرافیایی وە گەرد ئێران-ساختەیا نەیرن. لە بانان(ئایندە) هەتمەن وە پشت بەسان وە سەنتەیل جێ ئتوار زیاتر لەی بارەوە ئاسانکاری و ڕووشنگەریی کەیمن. ئی بابەتە توایت وە یانکەی قوناخ سەرهەڵدان لە ئێران و کوردسان و خەڵقەیل ترەگ، شەوق بخەیتە سەر شوون و لوون ڕەهبەریەت لە ڕابتە وەل جمشتەیل ئشتماییا. وەختێگ تیەیمە سەر باس لە جمشتەیل ئشتمایی لە وەرینا، دوینیمن ک ناو ڕەهبەرەکانێ لە گێشت کەسێک فرەتر بەرجستە بیەسووە. ئەڕا نموونە، زوورممان ناو کەسانێک لە وێنەی مارتین لوتر کینگ، ڕابەر جمشت مەدەنی سیەیل ئمریکا، نلسوون ماندلا، ڕابەر جمشت دژ وە ئاپارتاید لە ئفریقایی جنووبی، یا لخ والسا، ڕابەر جمشت هاوپشتی لە لهستان ژنەفتیمەس. هەر چەن ناو ڕەهبەرەیل جێ ئاماژە ئەڕا فرەمان ئاشناس، وەلێ ئتماڵ دێرێت ک هەمراێ وەل تایوەتمەندیەیل ڕەهبەریی لە جمشت ئشتماییا ئاشنا نەویمن. ئەڕا نموونە چ تایوەتمەندیەلێگ بین وە دەلیل یا مدوو ئەوەیکە کەسانێگ وەک ماندلا و کینگ، بوون وە ڕەهبەرەیل سەرکەفتگ؟ لە گێشتی موهمتر چە بیە بائس ئەوەیکە  جمشت ئفریقایی جنووبی دژ وە ” ئاپارتاید نژادی”، وە بێ پەنابردن ئەڕا تونوتیژی وە هەدەف خوەی بڕەسێت؟

ئایا وەزیفە و کارایی ڕەهبەرێگ سەرکەرفتگ لە جمشتێگ ئشتماییا کامانەن؟ ئەڕا جواودان وەی پرسیارە، نوویسەر، پشت بەسێت وە مەقالەیێگ زانستی وە لایەن مارشاڵ گانز(Marshal Ganz) ک لە ئاخر ئی مەقاڵە جوور رفرنس دانریەت.

گانز لە مینەوانیەگەی خوەیا ئاماژە وە چەن تایوەتمەندی بنەڕەتی پەیوەس وە ڕابەرەیل جمشت ئشتمایی کەیت. جێ وەتنە گانز یەکێک وە مینەوانەیل بوار جمشتەیل ئشتماییە و کارەیل ناوبریاگ خزمەت فرەێگ وە پرووژەی چالاکەیل بوار جمشتەیل مەدەنی یا نافەرمانی مەدەنی کردیەس. ئایام توانێت بوویشێد ک پەیجوورییەیلێگ ک ناوبریاگ لە بوار  ڕەهبەریی و ئورگانیزەکردن جمشتەیل ئشتمایی پێشکەشی کردیەس، کریەت جوور یەکێک وە کاریگەرترین بوارەیل مینەوانی تماشا بکریەت.

وە قەوڵ گانز، یەکێک وە تایوەتمەندیەیل ڕەهبەریێگ سەرکەفتگ لە جمشتێگ ئشتمایی هەڵەوگەردیەت ئڕا لای مودیریەتکردن ناکووکیەیل بەین ئەو نیروگەیلە ک  لە ناو جمشتێگ ئشتماییا حزوور چالاک و وەرچەو دێرن، یانێ: گوومان و خەیاڵ لەر سەر بنەوای خوەشبینی، خەمساردی و زاڵ بین هەست نائومێدی. ڕەهبەرێگ سەرکەفتگ مەشیا لە بەین تەحلیل ڕیالیستیانە و ڕەخنەگرانە تەجرەوی تەڵخ و فەزای خەمساردی ئاڵشت بکەیت وە ئومێد و ئرادە وە مەبەست وەڕیوەبردن جمشتەگە . هەدەف لە کارێگ لەیوا ئەڕا دامەزرانن بەڵانس قودرەت لە بەین نیروگەیل چالاک لە مەیان موبارزەی مەدەنییە. وە پاێ قسەی گانز، هونەر ڕەهبەرێگ سەرکەفتگ ها لەوەیا ک حەقیقەت تەڵخ لە شەرایەت مەوجوود هەر ئەو جوورێگە هەس، وە بێ چەوپووشی و خوەش باوەڕی، هەڵسەنگنێت، وەلێ هاوزەمان بایەس تووم ئومێد و تەقالا ئەڕا شەرایەتێگ خاستر  بخەیتە وەرچەو گرووپەیل چالاک لە ناو جمشتەگە. دوورسکردن بەڵانس یا هاوسەنگیێگ لەیوا هەمان چشتە ک والتر بروگمان(Walter Brueggemann)، جوور تخیل پەیغەمبەرەیل((Prophetic Imagination)) ناو لە لێ بەیت.

ئیسە ئەو پرسیارە دروس بووت ک ڕەهبەریەت جمشت ئشتمایی چ جووری توانێت ئی هاوسانگییە بپارێزێت؟ هەر وەی بوونەوە، گانز ئاماژە وە چوار تایوەتمەندی ئڕا ڕەهبەریەت کەیت ک من لەی مەقاڵە تەقالا کەم ک ئاماژە وە یەکیک  لە موهمترین سفەتەیل ڕەهبەریەت بکەم:

پەیوەندسازی(Building Relationship)

یەکیک وە خسڵەتەیل وەرچەوو  و بنەڕەتی ڕەهبەریەت جمشت ئشتمایی ئەوەسە ک بتوانێت گیچەڵەکان چارەسەر بکەیت و نەیلێت فەزای نائومێدی زاڵ بووت وە سەر گرووپەیل چالاک ناو جمشت ئشتمایی چوویکە خاڵ جەوهەریی جمشتەیل ئشتمایی گوزارشت لە پەیوەندی دڵخواز لە بەین سازمانەیل ئشتمایی و سازمانەیل ترەگ جوور ئەرتش، دیوانسالاری دەوڵەتی، یا شرکەتەیل خسووسی کەیت. وە مانایگ تر، باس لە سازمانەیلێگ  کەیت ک لە سەر بنەڕەت ئجبار یا  تەشوویق ماڵی دامەزریاس. لە ساختارەیل ڕەسمی، پەیوەندی بەین کەسەکان لە سەر بنەوای تجارەت دامەزریاس یانێ: سەرچەمە یا خزمەتگوزاریێگ پێشکەش کریەت و لە وەورانوەرا قانجاز ێگ وەرگریەت.

وەلەوەرچەوگرتن ئەوەیگە ‌حزوور کەسەیل چالاک لە جمشتەیل ئشتمایی چشتێگ دڵخوازە و خەوەرێگ لە قانجاز ماڵی نیە، ڕەهبەریەت بایەس بتوانێت پەیوەندیێگ مانادار وەل کەسەیل بەشداربی دامەزرنێت و هەرلەیوا خسڵەت پەیوەندییەکان فەراتر لە تجارەت بووت. ئی کارە وەختێگ بووت وە چشتێگ ڕیاڵیستی ک تەمام کەس و لایەنەکان لە دەور ئامانجێگ هاوبەش جەمەوبوون و پتانسیەل و سەرچەمەگەیل یا نێرو ئنسانی خوەیان لە جەهەت وە دیهاوردن بانانیگ(ئایندە) هاوبەش وە کار بووەن. لە ڕاسییا متودێگ لەیوا بووت وە بایس ئەوەیکە ک ئەندامەیل سازمانێگ بێ ئەوە یکە چەوەڕێ پاداش ماڵی بوون، سەرچەمەگەیل ماڵی و نێروو ئنسانی خوەیان خەنە خزمەت وەدیهاوردن هەدەف دەسەجەمی یا کولکتیڤ. ئەڕا نموونە، کەسانێک وەختێگ دوینن ک جمشت ئشتمایی هەڵگر شوئارەیل گشتگیرە و هەرلەیوا ئەڕا مەنافەی گشتی جەمگە موبارزە کەیت، خود ئەو کەسەیلە وە قەنائەتێگ ڕەسن ک ریتورێگ ڕەهبەریەت و هەدەفەیل جمشت ئشتمایی لە ئەنجاما بووت وە بایس سەقامگیریی ئکنوومی . وەی بوونەوە ئەو کەسەیلە توانن لە بار ماڵییوە کارگەری وەرچەویێگ لە سەرخستن جمشت ئشتمایی و ڕەسین وە هەودەفەیلی داشتووین. خود ئی کارە یەکیک لە گرنگترین خسووسیاتەیل جمشتێگ مەدەنییە ئەڕا دورسکردن پێڵ پەیوەندی ئشتمایی ک بانترە لە مەنافەگەیل شەخسی یا تجارەتەیل تاکەکەسی. هەر وەی خاترە، یەکیک لە وەزیفەگەیل بنەرەتی ڕەهبەریەت دەسەجەمی سازکردن فەزا یا هەلوومەرجێگە ک لە ناویا مەنافەگەیل گشتی جەمگە فەراتر لە مەنافەگەیل شەخسی یا ڕەهبەرێگ کاریزماتیگ بووت. ئڕا نموونە، شایەت یەکیک لە دەلیلەیل پەیوەس بین فرە کەس وە جمشت ژنەیل ،ناسیاگ وە ” جمشت ژینا” هەڵەوگەردیەت ئەڕا لای ئەوەیکە ئی جمشتە هەم ئشتماییە و هەمیچ لە متودەیل قەیر تونوتیژی(خشونت پرهیزی) ئسفادە کەیت. دووێمەن شاڕەگ ئی جمشتە پێکهاتیەس لە نسڵ سێهم دویای ئنقڵاب ٥٧ خسووسەن ژنەیل و جەوانەیل. یەکێک ترەگ لە سەرکەفتن جمشت ژینا توانێت ئەڕا لای ئەو حەقیقەتە هەڵەوگەردیەت ک ئی جمشتە هەم قەیر تەشکیلاتییە و هەمیش فرائیدولوژی وەلێ گشتگیر. ئەڕا نموونە دیسکورس یا مەفهووم” ژن ژیان ئازادی” بی وە فاکتورێگ شووندانەر ک فرە کەس لە ئنسانەیل شووڕشگەر و ئازادیخواز لە سەراسەر ئێران و کوردسان و  تەنانەت ئقلیم یارسان(جوور هەڵگر تفکر ئنسان-مەحوەری و بەرابەری بەین ژن و پیاگ)، پەیوەس بینەس وەی جمشتە. هەرچەن  جمشت ناوبریاگ خاون ڕەهبەریەتێگ دیاریکریاگ نیە جوور جمشت دژ وە ئاپارتاید نژادی وە ڕەهبەریی ماندلا، وەلێ چالاکەیل مەدەنی و سیاسی ئەڕا خوەیان بازیگەرەیل سیاسی و ئشتمایین ک سەرسەختانە وەرانوەر وە ئوتوریتەی سوونەتی پاوەگەزادن کەن.

وە مانایێگ هێگڵی یا ئسووڵ دیالکتیک تاریخی، توانیمن بوویشیمن ک خەیاوان و بازیگەرەیلی جوورێگ لە “ئانتی-تزن ” وەرانوەر وە تز سوونەتی یا هەمان تئوری یا دکترین ” وڵایەت فەقییە”. پەیوەندی بەین شوئارەیل خەیاوان و کاریگەرییەکانی لە ئەنجاما جوورێگ لە ” سنتز” وەل خوەیا هاوردیەس ک جوور نموونە توانیمن ئاماژە وە جەرەقەی جمشت ژینا لە سەقز بکەیمن ک دەس ئاخر پەلکیشا ئەڕا سەراسەر ئێران و کوردسان.

جێ باسە ک ڕەهبەرییەت جمشت سیاسی یا ئشتمایی هەوەجە وە تایوەتمەندیەیل ترەگ جوور ڕوایەتگەریی(Storytelling) ک هەڵگر ڕوایەت من، ڕوایەت ئیسە و ڕوایەت ئیمەس، دێرێت ک هەتمەن ئەیەر وەخت بووت لە یاداشتەیل بانان(ئایندە)، ئاماژە وەپێیان کەیمن. هەرلەیوا جمشتێگ ئشتمایی وە بێ سندووق ماڵی یا پشتیوانی ماڵی و پلان و تاکتیکەیل جورواجوور، نووڕین یا چشم انداز هەلیکووپتر ئاسا(Helicopter Perspective) و فرە خسووسیات ترەگ، توانێت لە درێژماوە وەل گیچەڵ ناوخۆیی دەسەویەخە بووت.

هەر ئەو جوورێگە لەی مەقاڵە باسکریا، ڕەهبەریەت جمشت ئشتمایی خاون چەندین خسووسیات بنەڕەتی و حەیاتییە ک وەداخوە لەوەر سنوورداربین ئی مقاڵە ناتوانیمن شەوق بخەیمە سەر گشتیان. بێگوومان  هێزگردن یا ئاخیز شووڕشگەرەیل و ئازادیخوازەیل دەس ئاخر وە هەدەفەیل خوەی ڕەسێت، چوویکە ژنەیل و جوانەیل  بەیداخهەڵگر ئی جـمشتنە و تاریخ جمشتەیل وەرین نیشانی دایەس ک جمشت ئشتمایی وە ڕەهبەریەت ژنەیل کارگەری گەورەیێگ لە سەر ئالووگوڕەیل سیاسی و ئشتمایی لە جەمگە دێرن . وە کوڵی، جمشت ژنەیل خاون ڕەهبەریەتێگ خودجووش و قەوییە ک توانێت گەورەترین گارانتی ئەڕا سەرخستن جمشت یا ئاخیز شووڕشگەرەیل و ئازادیخوازەیل لە قەڕن بیست و یەکم بووت . زیادەڕەویی نیە ئەیەر بوویشیمن وە سەرکەفتن جمشت ژینا، نەخشەی سیاسی خاوەرمیانە لە جەهەت دموکراتیزاسیوون، سکولاریزم و دسانترالیزم ئاڵشت بووت. بێگوومان سوونامی یا جمشت ژینا توانێت ئێران ئیمڕووژیی وەرەو  هەلوورگ دموکراسی(حقووق بەشەر، ئەداڵەت، بەرابەری، ئاسایش) سەوق بیەیت و ئاڵوگوورێگ لەیوا توانێت بووت وە فاکوورێگ قەوی ئەڕا ڕەهایی خەڵقەیل ناو ئێران لە دەس کۆلۆنیالیزم ناوخۆیی. وە  گێشتی، هەرچێک فەرهەنگ دموکراسی و نەفس جمشت مەدەنی و بنەواگەیل حقووق بەشەر لە تەێران قەویتر بووت، توانێت وە نەف خەڵقەیل ناو ئێران خسووسەن کوردەکان بووت، چوویکە ئەیەر دموکراسی ڕاستەقینە لە ئێران پساجموری ئسلامی سەقامگیر بووت ئەو وەخت شەنس ڕەسین کورد وە سەروەخۆیی فرەترە. هەرچەن زانم فرە کەس وەل ئی نووڕگەی منا نیە ،وەلێ من جوور ئنسانێگ ئازادیخواز باوەڕ قوویلێگ وە بنەواگەیل دموکراسی و سکولاریزم سیاسی دێرم. ئیەیچە وەو ماناسە ک ئەیەر ڕووژێگ کوردەکان بڕیار بیەن ک لە ئێران ساختە جیا بونووە یا ئەیەر ئقلیم یارسان داوای ئوتونوومی سیاسی و ئکنوومی بکەیت، من ئی کارە نەک وە تاوان نازانم بەڵکەم ڕێز لە بریارێگ لەیوا گرم ،چوویکە هەم باوەڕ وە حقووق بەشەر دێرم و هەمیش( حق تعین سرنوشت) ئەڕا خەڵقەیل ئازادیخواز و شووڕشگەر.

 سەرچەمە:

Ganz, Marshall. Leading Change: Leadership, Organization, and Social Movements. Handbook of Leadership Theory and Pratice Vol.19. N. Nohira & R.Khurana(eds), Harvard Business Review Press( 2010).