مقاومەت سەرسپردەگەیل یارسان، نمادێگ ئەڕا تێکووشان ئیمڕووی

یارسان مدیا
30.08.2022

ن.حشمەت خوسرەوی

ئەوەل و ئاخرم یار

بەش یەکم

پێشوەتن

سەرسپردەگەیل یارسان فرەتر لە ١٤٠٠ ساڵە، وەرانوەر وە لایەنگەیل ستەمکار مقاومەت کەن. مەردم یارسان هاوزەمان وەگەرد هاتن دین هاوردە و نیروگەیل ملهوڕ لە وێنەی خەڵافەتەیل ئسلامی و تەنانەت مسەڵمانەیل توندڕەو کورد و میرنشینەکانیان، ئەڕا پاراستن کەرامەت ، سەروەری و ئزەت نەفس خوەیان ، هوویچ چارەێک نەیاشتنەس بێجگە لە مقاومەت. لە ڕاسییا ئەوان دوو ئاڵترناتیڤ فرەتر لە وەردەسیان نەویەس: یا خوەچەمانن وەرانوەر وە ئسڵام جوور زوورم کوردەیل ترەگ یا مقاومەت و قەبوولکردن تەمام ریسکەکان وە قیمەت خاونداریەتیکردن لە شارسانیەت ئقلیم یارسان. هەروەی خاترە، ئەوان تا نوویسان ئی بابەتە سەرمایەگەیل فرەیێگ پێشکەش وە تێکووشان یارسان ئەڕا زنەیێگ ئازاد و ئۆرگانیک ک پایەکانی لە سەر بنەوای ئەداڵەت، هیوومەنیزم، ئخڵاقمەداری و ئنسان-مەحوەری بووت، کردنەس.

مەردم یارسان فرە زوویتر لە ئرووپاییەکان، نوویسەرەیل پروتستان و هەوادارەیل نزام مەشرووتەخوازی،جموریخوازی ،قەرارد ئشتمایی(Social Contract) هەڵگر تاریفەیل” جان لاک، تووماس هابز و ژان ژاک ڕوسوو” و تەنانەت شاریارەگەی” ماکیاولی” گەرد مەفهووم قەرارداد ئشتمایی ئاشنا بینەس. یارسانەکان یەکمین پێکهاتە لە ناوچەگە بینەس ک وەخت خوەی توانستنەس یەکمین نزام سیاسی و ئشتمایی یا سیستم مودیریەتی(یاری) لە سەر بنەوای قەرارداد ئشتمایی دابمەرزنن. لە حاڵ و ڕووژ ئیمڕووی کەسانێک ک وەخاتر دیفتاکتوەیل ناوچەگە لە ٢٠٠ یا ٣٠٠ ساڵ وەرین بینەس وە خاون دەسکەفتەیل سیاسی و ئشتمایی و فەرهەنگی(خسووسەن دەسکەفت زاراوەی)، توان دەرس مقاومەت فێر فەرد یارسانی بکەن، وەلێ ئەوان خافڵن لە یەی حەقیقەت تاریخی ئەویچ ئەوەسە ک وەرجە دامەزرانن میرنشینەیل کورد( سەر وە ئیمپراتۆری عوسمانی و ئنگلیس)، یارییەکان یا یارسانەکان خاون نزام سیاسی و ئشتمایی خوەیان بینەس ک فرە جار لە ژێر ناو” بیاوبەس پەردیوەر”یچ ئاماژە وەپێکریەت. ئاماژەکردن وە میرنشینەیل کورد لەی کانتکستە لەوەر ئەوەسە ک بازە ‌حزبێگ کوردی ک ژست مودێرنیتە لە لێ دەن، لە سەر بنەوای هوویر و ڕامان یا کارگەری میرنشیەنەیل کورد دامەزریاس( نموونەی کومەڵەی ژێ کاف و دامەزران ‌حدک). هوویچ شک و گوومانێگ نیە ک میرنشینەیل کورد وەخاتر نەوکەری ئەڕا ئیمپراتووری عوسمانی( هەڵگر باوەڕەیل ئەهل تەسەنوون) لە هوویچ تاوانێگ دژ وە یارسانەکان و خسووسەن ئیزەدییەکان دەس نەپارێزانەس(نموونەی تاوان میرنشین ڕەواندز وە ڕەهبەری میرە کووێر دژ وە ئیزەدییەکان). هەڵبەت دەلیل بنەڕەتی ئی کاریانە دژ وە یارسانەکان و ئیزەدییەکان تەنیا لە سەر جیاوازی بیروباوەڕ بیەس.  وە ماناێگ تر،تەسلیم بین زوورم کوردەکان وەرانوەر وە داگیرکاریەیل ئسلام و پەیوەس بین سەردارەیل و مسەڵمانەیل کورد وە ئمپراتووری عوسمانی تەنیا لەوەر هاوبەشییان لە بار دینیوە بیەس،واتە براێ دینی و تەنیا وەزیفەیان لەناوبردن کەسانێک جوور یارسانییەکان یا ئیزەدییەکان بیەس. هەر وەی بوونەوە، پرووژەی لە ناوبردن پیاگەیل و کوڕەیل یاری و ئیزەدیی و بردن ژنەیل و دویەتەیل ئەوان جوور دەسکەفتەیل ” دارالسلام” بی وە وەزیفەی ئسلامییەکان خسووسەن میرنشینەیل و مسەڵمانەیل توندڕەو کورد، چوویکە ئەوان نە ئەهل کەتاوەیل ئاسمانیین و نە کەفنە ناو داێرەی ئومەت ئبراهیمی یا ” دارالسلام”. پەس کووشتن و شکاندنن کەرامەت کافرەکان وە قەوڵ ئسلامیەیل توندڕەو و سەلەفی-مەحوەر هەم هەڵالە و هومیچ واجبە.

لە راسییا وەزیفەی ئەسڵی شێخ، مەلا و  سەردارەیل مسەڵمان کورد( سەلاحەدین ئەیووبی جوور نموونە) ، تەنیا تەقالا ئەڕا دامەزرانن وە ناو شارسانیەت ئسلام بیەس نەک نەتەوەی کورد. ئیسە شاێەت بازە کەسێگ بوویشن ئەو زەمانە تەنیا فکر دینسالاری حاکم بیەس و باسێگ لە نەتەوە یا هویر نیشتمانی نەویەس. پەس ئەیەر لەیواس ئەی چ جوووری بی ک عەرەوەکان ئەڕا فراونکردن قودرەت و جوقرافیایی خوەیان و دامەزارنن ” دارالسلام” لە هوویچ جنایەتێگ دەرهەق وە ئنسانیەت درێغی نەکردن؟ یا ئەیەر مەیزوور ئەوان تەنیا ئەڕا وڵاوکردن دین ئسلام وە شکڵ ئاشتی بیەس، پەس ئەڕا چە وە هەر شوونێگ ڕەسینەس تاریخ، فەرهەنگ، شوونوار و نمادەیل ئەو شوونەیلە کاولکردنەس؟ مەگەر کارێگ ک داعش لە ساڵ ٢٠١٤ وە سەر  مەردم ئیزەدیی هاوردەی، هوویچ تەوفیرێگ وەگەرد پەلامار و ‌هێرشەیل عومەر ئەڕا سەر مەردم کوردسان و خسووسەن یارسانەکان و ئیزەدییەکان لە وەرینا داشتیەس؟

وە گێشتی، ئەیەر ئەو زەمانە تەنیا باس دین و دینداری بیەس پەس چ جووری بی پایەگەیل ئمپراتووری عوسمانی لە سەر بنەوای توورک بین دامەزریا؟

پەس لەیردا ئی پرسیارە سەر دەر تێرێت ک چ جووری بیەس بێجگە لە یارسانەکان و ئیزەدییەکان باقی کوردەیل ترەگ نەتوانستنە وەرانوەر وە داگیرکاریەیل ئسلام مقاومەت بکەن؟

 

کەواتە وەرین یا گوزەشتەی کوردێگ ک نەتوانستگە لە وەرانوەر قودرەتەیل ستەمکار مقاومەت بکەیت، ناتوانێت چشتێگ وە ناو فەلسەفەی مقاومەت ئەڕا فەرد یارسانی داشتوویت. هەر وەی بوونەوە، کەسێگ یارسانی ک بتواێت ئەڕا ڕەسین وە ئازادی و ئاواکردن ئقلیم سەروەخۆ یارسان مقاومەت بکەیت، هەوەجە دێرێت ک هەڵەوگەردیەت ئەڕا لاێ سەرمایەی فکری یاری یا فەلسەفەی مقاومەت وە نووڕین یاری.

لە لاێک تروە، ئاماژەکردن وە دەزگای پەردیوەر یا هەمان نزام پیر وپادشاهی  لەی بابەتە گوازرشت لە چەن قەڕن مقاومەت وەرین یارسانەکان کەیت، مقاومەتێگ ک لە ئەنجاما نزامێک سیاسی و ئشتمایی وەگەرد خوەیا هاورد و  وەخت خوەی لە سەر دەس زاناگەیل یارسانی لە پەردیوەر ماوا ئێلام مەجوودیەت کرد. کەواتە دەزگای پەردیوەر هەم شاڕەگ مقاومەت کوومەڵگەی یارسانە و هەمیچ لە ئەنجام مقاومەت تەمام عەیار یارییەکان یا یارسانییەکان وەرانوەر وە داگیرکاریەیل ئسلام شکڵ گرتیەس. ئەڕا ناسین مەفهووم مقاومەت سیاسی ، ئشتمایی و فەرهەنگی یارسانەکان بایەس “دەزگای پەردیوەر” و ” خاونکار” وە بنەما بگریەت ،چوویکە ئی دەزگا خاون تایوەتمەندیەیل مودیریەتی بیەس و خاونکاریچ تەنیا گوزارشت لە مەراسم یا موناسبەتێگ ئاینی ناکەیت. لە ڕاسییا خود خاونکار بەشێگ گرنگ لە مقاومەت سەرسپردەگەیل یارسان وەرانوەر وە دەسڵاتدارەیل ناوچەگە خسووسەن ئسلام و جیرەخوەرەکانێ لە کوردسان ئیمڕووژی بیەس.

فرە ساڵە ک کەس و لایەنگەیلێگ یا خاستر بوویشیم خارەیل یارسان ئەڕا شێوانن و لەناوبردن فەرهەنگ مقاومەت لای سەرسپردەگەیل یارسان، پەنا بەنە وەر مالووماتەیل ساختە (Fake Information).ئەڕا نموونە باس لەوە کەن ک ” یاری” دینە”یا فرە جار وەئەنقەست لە جێ یاری هوویشن” ئایین یارسان، ئەهل ‌هەق، علی الهی، کاکەیی و…” لە حاڵێکا لە ناو هوویچ کام لە دەفتەرەیل یاری نە ئاماژەیێگ وە واژەی یارسان جوور دین یا ئایین کریاس و نە خەوەڕێگ لە ئی واژەگەیل ساختە و بێ بنەوا هەس.  ئەگەرێچ ئاماژەێگ لەیوا کریاویت ئەوە بێگوومان چشتێگ ساختەس یا لە ژێر کارگەری خاندانێگ ئی کارە کریاس. جاروباریچ تەقالا کریەت ک یاری جوور دینەیل ئبراهیمی حەساو ئەڕای بکەن، لە وەختێکا یاری بێجگە لەوەیکە هەڵگر شەرت و ئقرارەیل یارسانییە ،وەلێ هاوزەمان سیستمێگ سیاسی و ئشتماییە ئەڕا وەڕێوەبردن کوومەڵگە ک فرەتر خوەی لە نزام پیر و پادشاهی دوینێتووە. کەسانێک ئدئای ئەوە کەن ک دەوران وەڕیوەبردن کوومەڵگە لە ڕێ دینوە تەمام بیەس و یاری وەخت خوەی دین بیەس. لەیرە من دوو پرسیار سەرەکی و چەندین وردە پرسیار ئاراستەی ئەو وە ناو ئکسپرەتەیلە کەم:

١.ئایا ٦٥٠ یا ٧٠٠ ساڵ وەر لە ئیسە ناوچەگە و تەنانەت ئرووپا لە سەر بنەوای چ نزامێگ وەڕیوە چیەس؟

٢.ئایا هەر وە ڕاسی دین لە هەل و مەرج ئیمڕووی یا پسا پوست مودێڕنیزم، هوویچ کارگەریێگ لە سەر سیاسەت نەیرێت؟

چشت ئەڵاجەویێگ نیە ئەیەر سەرسپردەگەیل یارسان هەر جوور سیاسەتمەدارەیل ئرووپا ک چ جووری کەڵک لە بەشەیلێگ لە ئەرزشەیل مەسیحی وەرگرتنەس ئەڕا دانان قانوون ئەساسی خوەیان، ئەوانیچ توانن ئەڕا نوویسان قانوون یا دەستوور وەڕیوەبردن ئقلیم یارسان لە ئایندە، کەڵک لە ئخڵاق مەداری و ئنسان مەداری یاری و فرە بەشەیل ترەگ نزام پیرو و پادشاهی خوەیان  وەربگرن((وە شەرتێگ لە سەر بنەوای حقووقی بووت)). مەیەر یەکێک وە دەلیلەیل بنەڕەتی دامەزرانن یەکیەتی ئرووپا  لە سەر بنەوای ئەرزشەیل مەسیحی نەویەس؟ مەیەر نرووژ و فرە وڵات تر قانوون بنەڕەتی خوەیان لە سەر بنەوای هیوومەنیزم و ئەرزشەیل مەسیحی نەنوویسانەس؟ مەیەر لە دانمارک و نروژ وەزیر کاروبارەیل کلیسا نەیریمن؟ مەیەر لە عەراق و ئقلیم باشوور کوردسان وەزیرەکانیان لە سەر دەس قورئان قەسەم ناخوەن؟ پەس چ جوورییە ک سەرسپردەگەیل یارسان  ناتوانن وە پشتیوانی تاریف ئخڵاق و ئنسان مەداری لە نزام یارییا یا وە کەڵک وەرگرتن لە نزام فکری یاری سیاسەت بکەن، گەرد ئەوەێکا ئاسمان و زەوی تەوفیر لە بەین تفکر یاری و دینەیل ئبراهیمی هەس؟

من توانم وە دڵنیاییوە بوویشم ک تەنانەت تەمام سەرسپردەگەیل یاری یا کەسەیل مەزەبی لە کوومەڵگەی یارسان وە شەرتيگ لە سەر بنەوای حقووقی نەک ئمتیازات مەزەبی، توانن وە ئلهام وەرگرتن لە مقاومەت ” باوەیاگار” و ” تەیموور بانیارانی” وارد مەێان سیاسەت بوون.

لە ڕاسییا سیاسەت ئەڕا فەرد یارسانی تەنیا ئەڕا وەڕێوەبردن نیشتمان یا ئقلیم یارسان نیە، بەڵکەم خود سیاسەت وە نوورینێگ زانستی، جوورێگ لە مقاومەتە ئەڕا مانەوە و ڕەسین وە خود حەقیقەت. وەی بوونەوە، لەی بابەتە تەقالا کەم ک مەسەڵەی مقاومەت وە پشت بەسان وە نووڕگەی چەن دانە وە داناگەیل قەربی و هەمیچ  وە پەشپەکتیڤێگ(نووڕین) یارسانیوە بخەمە وەرباس.

 

واژەی مقاومەت(Resistance)

هەر چەن نەفس مقاومەت وە توویل تاریخ وجوود داشتیەس، وەلێ خەراو نیە ک بزانیمن ئی ترمە لە بار ماناوە چ جووری شیەوکریاس. لە حاڵ حازر و وە پشت بەسان وە  فەرهەنگ لووقەت کامبریج مقاومەت یانێ ” هەڵسووکەفت و جەنگیان وەرانوەر وە چشت یا لایەنێگ ک پەلامارت دەیت یا ئامادە نیە بازە چشتێگ قەبوول بکەیت”. ئیەیچە وەو ماناسە ک لەی بەینە کەسێک پەلاماردەر یا هێرشبەرە و کەسێگ تر بەرگریکار یا مقاومەتکارە. واژەی مقاومەت خاون شکڵەیل جورواجوورە هەر لە مقاومەت سیاسی بگر تا فەرهەنگی، ئشتمایی، ئکنوومی و ژینگەیی و تا ئاخر. هەڵبەت باێەس ئاماژە بکەیمن ک ئسفادەکردن لە واژەی  مقاومەت لەی بابەتە فرەتر وە مەیزوور بەرجەستەکردن یا شەوق خستنە سەر فەلسەفەی مقاومەت سیاسی و فەرهەنگیی یارسانە. وە گێشتی نوویسەر ئی بابەتە فرەتر فوکووسی ها لە سەر مقاومەت سیاسی(Political Resistance)،  ئەویچ وە دەلیل ئەوەێگە مقاومەت یارسان وەرانوەر وە ئسلام هەر لە زەمان بالوویل تا سوڵتان سەهاک و تەنانەت باوەیاگار لە داڵەهوو، مقاومەتێگ سیاسی بیەس.  پادانەگەز لە سەر سیاسی بیین ئی مقاومەتە وەو خاترەسە ک ئسلام دینێگ سیاسییە و تەمام ‌هێرش و پەلامارەیل ئسلامییەکان لە زەمان مامەد لە مەدینە تا زەمان داعش لە سووریە و عەراق ئەڕا وەدەسەوگرتن قودرەت سیاسی و دامەزرانن ” دارالسلام” یا دەوڵەت ئسلامی وە مەفهووم ئیمڕووژی بیەس.

 

تئوری مقاومەت(Resistance Theory)

وەر لەوە وە قوویلی بچیمنە سەر باسکردن لە فەرهەنگ مقاومەت لە کوومەڵگەی یارسان، هەوەجەس ک  پشتیوانیێگ تئوریتیک ئەڕا باوەتەکەمان پێشکەش بکەیمن.

لە باوەت مینەوانی لە سەر تئوری مقاومەت یا مەفهووم مقاومەت بابەتەیل فرە کەمێگ ها لەوردەس و فرەتر پەیوەسە وە ئەندیشەی سیاسی لە وڵاتەیل قەربی ک جوور نموونە ئاماژە وە باسەیلێگ لە سەر ئەهمیەت کوومەڵگەی مەدەنی، مەسیحەت و فەلسەفەی سیاسەت، قەرارداد ئشتمایی، کوومەڵگەی مەدەنی و دەسڵات دەوڵەت، سنووردارکردن دەسڵات دەوڵەت کریاس. لە زوورم ئەو باسەیلە ئاماژە وە هەق ئنقلاب یا هەق مقاومەت کریاس و زاناگەیلێک وەکوو: لاک، هابس، ڕوسوو، نیچە و… هانە پشت ئەندیشەگەیل جێ باس. ناوت لە هویرمان بچووت ک واژەی مقاومەت جوور” ‌هەق” یەکم جار لە پەیوەندی وەل ئسوولەیل بنەڕەتی نزامگەیل حوکمەت مەشرووتەی تازە باس کریاس. وە قەوڵ (Dennis McEnnerney)) پرفسوور ئمریکای لە بوار فەلسەفە، مقاومەت هەق تەبیعی، ئخڵاقی و بنەڕەتی هەر شاروەندێگە ک لە وەخت پایماڵ بین مافەیل بنەڕەتییان پەنا بەن ئەڕا مقاومەت. جێ وەتنە هاوزەمان وەگەرد دەسوەپێکردن قەڕنەیل دەورەی تازە، تئوری مقاومەت وەرانوەر وە نزامەیل ستەمکار وە لایەن نوویسەرەیل پروتستان جوور هەڵویستێگ وەرانوەر وە جەنگەیل مەزەبی لە ئرووپا و ستەم دەوڵەتەیل کاتولیکی دژ وە پەیڕەوەیل پروتستان هاتە وەرباس. چشتێگ ک لەیرە جێ ئاماژەس ئەوەسە ک ئخڵاق مەسیحی بنەماگەیل یا پایەگەیل خوەی لە سەر قسە یا گوفتارێگ وە لایەن “عیسای مەسیح” بەرجەستە کردیەسووە ک هوویشێد:  “هەر وەختێگ وەرانوەر وە کەسێک شەڕخواز یا ئاژاوەگێڕ مقاومەت کەیت و  ئەیەر هات و شەقەزە یا شەپاڵەیگ دا لە ڕوویمەت لاێ ڕاست، لای چەپیچت  هەڵەوگەردن لای ئەو کەسە….” فرە کەس تەعبیرەیل جورواجوور لەی قسەی مەسیحە کەن. ئەڕا نموونە “نیچە” لە باس خوەی لە سەر ” ئخڵاق ” ئی هەڵسووکەفت مەسیحە ماکووم کەیت و تەنانەت ناوبریاگ وە کەوکن یا ترسنووک ناوبەیت ،چوویکە وە قەوڵ نیچە مەسیح  شەهامەت ئەوە نەیاشتیەس ک بەرگری لە ئزەت نەفس یا کەرامەت خوەی بکەیت.  وەلێ لە لاێگ تروە ئی کار مەسیحە ئەڵاجەوی نیە ،چوویکە وەپای قسەی “پولس قدیس” هەر مەسیحی موئمنێگ  بایەس ” تابع اولی الامر ” بووت و هەر کەسيگ وەرانوەر وە ساێو قودرەتێگ مقاومەت بکەی، مانای ئەوەسە ئەو کەسە وەرانوەر وە فەرمان خوا مقاومەت کردیەس.

ناتوام لەی بابەتە تفکر یاری وەگەرد مەسیحەت بەراورد بکەم و بێگوومان نزام فکری یاری گەرد ئەوەێگە دژ وە تەمام جوورەێل خشوونەتە، وەلێ مقاومەت ئەڕا پاراستن کەرامەت و ئزەت نەفس ڕدەو ناکەیت. سەرانسەر مقاومەت یارسان هەر لە زەمان بالوویل تا ئیسە خوەنەچەمانن و قەبوول نەکردن شەپاڵە و زوان ملهوڕی بیەس. ئەوان وەپێچەوانەی عیسای مەسیح هوویچ وەخت لە تاریخ مقاومەت خوەیانا ئامادە نەوینەس وە قیمەت سەرپێچیکردن لە فەرمان خوایێگ خەت ترس و خوەچەمانن هەڵوژنن. فرە نەوەتیەمەس ئەگەر بوویشیمن واژەگەیل ” یاری” و ” یارسان” هاوشانە وەگەرد واژەی مقاومەت وەرانوەر وە ستەمکارەیل ڕووژگار خسووسەن ئسلامیەیل توندڕەو.

نوویسەرەیل قەڕن شانزە مەفهووم تازەێگ وارد تئوری مقاومەت کردن. ئی مەفهوومە باس لەوە کەێت:” هەر فەردێگ ئەڕا پاراستن کەرامەت و مانەوەی خوەی، هەق بەرگری یا ((جەنگ عادلانە)) دێرێت”. ئیەیچە وەو ماناسە ک هەر وەخت دەسلاتدار پەنا بوەیتە وەر ستەمکاری و قەرداد ئشتمایی پاێماڵ بکەیت، ئەو وەخت مەردم هەق خوەیانە ک وە ئسفادە لە خشوونەت، وەرانوەر وە دەسەڵاتدار ستەمکار خەت مقاومەت هەڵوژنن.  کەواتە تئوری مقاومەت لە وڵاتەیل قەربی بەرهەم فکری نوویسەرەیل پروتستانە ک وە پشت بەسان وە قانوونەیل ڕوومی و سەرچەمەگەیل کلیسایی، تئوری مقاومەت وەرانوەر وە زوڵم و زوور دانان. وەختێگ باس لە تئوری مقاومەت و کارگەری نوویسەرەیل پروتستان لە سەر ئی مەفهوومە کەیمن، بایەس فیلسووف یا داناێگ جوور ((جان لاک-John Locke)) وارد باسەکەمان بکەیمن ئەڕا ئەوەێگە تەوفیر بەین مقاومەت جوور یەی وەزیفەی مەزەبی و مقاومەت جوور یەی وەزیفەی حقووقی لە یەکتر جیا بکەیمنوە.

هوویچ گوومانێگ نیە ک جان لاک لە باوەت تئوری مقاومەت بێجگە لە ڕوویداوەیل سیاسی لە ئنگلستان، خەوەر لە کار نوویسەرەیل ڕادیکاڵ وەر لە خوەیچی داشتیەس، وەلێ تەوفیرێگ بنەڕەتی ها لە بەین تئوری مقاومەت لاک و نوویسەرەیل وەر لە ناوبریاگ ک ئیمە توانیمن ئی تەوفیرە لە دوو خاڵ بنەڕەتیا خولاسە بکەیمنووە: هەر چەن لاک هەق مقاومەت وە کارێگ قانوونی و دورس زانێت، وەلێ ناوبریاگ باسەگەی خوەی وە زوانێگ حقووقی بەیان کەیت و باسەگەی خەیتە ناو بوار حقووق سرووشتی.  ناوبریاگ هەرلەیوا بڕیار پەنابردن ئەڕا لای مقاومەت جوور ماف بەشێگ لە مەردم و تەنانەت تاقە فەردێکیچ زانێت. وەلێ وەپێچەوانەی لاک،نوویسەرەیل مەزەبی و سیاسی وەر لە ئەو، مقاومەت تەنیا جوور وەزیفەی مەزەبی یا مافێگ ئخڵاقی زانستن ک ئسفادە لەی مافە پەیوەس بی وە ئەمیرەیلی مەحەلی و نوێنەرەیل مەردم و هەر جوورە هەڵسووکەفت سیاسی ڕاستەوخۆ وە لایەن ئەندامەیل کوومەڵگە یا شاروەندەیل ( تەنانەت وە شکڵێگ دەسەجەمی) ڕەدەو کردیان(Skinner, 2004:339-38). وە گێشتی هاوزەمان وەگەرد دەسوەپێکردن دەورەی تازە و دامەزرانن دەوڵەت لە سەر بنەوای نوێنەرایەتی و دموکراسی جوور دەنگ(Democracy as vote), هەق مقاومەت وەرانوەر وە ستەمکارەیل بی وە خاون مەفهوومێگ تازەتر، وەلێ گەرد تەمام ئیانە، قسەو باس لە سەر مەشرووئیەت مقاومەت وەرانوەر وە دەسەڵاتدارەیل تا قەڕنەیل دوماتر ئدامە داشتیەس. لە ڕاسییا لە سەرەتاگەیل قەڕن نوزدەی میلادی مقاومەت بی وە خاون پێناسەێگ نوو.

جێ باسە لە قەڕن ١٩ و ٢٠ میلادی فرە وە فیلسووفەیل قەربی باس لە مەسەڵەی مقاومەت سیاسی و پەیوەندی ئی جوورە لە مقاومەت وەگەرد قودرەت یا دەسڵات کردنەس. ئەڕا ئەوەێگە لە ڕەگ و ڕیشەی مقاومەت سیاسی حالی بیمن، شایەت خاسترین و موناسبترین جواو لای فیلسووف فەرانسی یانێ میشل فوکوو(Michel Foucault) بووت وەختێگ لە شوونێگ هوویشێت: ” When there is power, there is resistance.”(Foucault, M.” The History of Sexuality”, 1978: PP.95-96)

واتە((تا زەمانێگ قودرەت یا دەسڵات بووت، مقاومەتیچ هەس)). فوکوو ها لە سەر ئەو باوەڕە ک دەسڵات یا قودرەت لە ئەنجام مقاومەت وەدەس تێت. فوکوو هەرلەیوا باس لەوە کەیت ک هەرچەن باس مقاومەت و قودرەت فرەتر لە سەر کەیس تاکەکەسی بەرجەستە بیەسووە، وەلێ ئیە وەو مانا نیە ک ئیمە ناتوانیمن ئی مەفهوومەیلە لە ڕابتە وەل گرووپەیل و باوەتەیل ترەگ بوەیمەی کار.

فوکوو باس لەوە کەیت ک” خود مقاومەت تەرەف یا دیووێگ تر لە سکەی قودرەتە”.کەواتە ئەیەر ئی مەفهووم یا پێناسەی فوکووە ئەڕا ڕابتەی بەین مقاومەت و قودرەت لە وەرچەوو بگریمن، ئەوە مانای ئەوەسە ک هەر مقاومەتێگ لە جەهەت وەدەسەوگرتن  قودرەتە. پەس ئەیەر لەیواس، مقاومەت و تێکووشان یارییەکان یا یارسانیەکان ئەڕا وەدەسەوگرتن قودرەت بیەس. هەڵبەت یارسانیەکان هوویچ وەخت نە خاک کەسێگ داگیر کردنەس و نە ئەڕا ڕەسین وە قودرەت جوور دینەیل ئبراهیمی ئسفادە لە خشوونەت کردنەس. مقاومەت یارسانیەکان لە ناو جوقرافیایی سیاسی ئقلیم خوەیان بیەس. وە گێشتی تئوری فوکوو لە سەر ڕابتەی بەین مقاومەت و قودرەت وەی نەتیجە ڕەسنێتەمان ک تا مقاومەت نەکەیت، ناتوانیت بڕەسیت وە قودرەت .پەس مەردم یارسان ئەڕا دامەزرانن ئقلیم سەروەخۆ خوەیان لە شوون گوزەر لە نزام ڕووحانیەت یا توتالیتر جموری ئسلامی، هەوەجە وە مقاومەت لە تەمام بوارەکان دێرن.

 

ئی بابەتە ئدامە دێریت…

 

[wpforms id=”4110″]