ترکیه، بزرگترین مانع آشتی و امنیت در سوریه

یارسانمدیا

نویسنده: احمد مرادی

مقدمه

از زمان سقوط دولت بشار اسد و آغاز سلطه “هیئت تحریر شام” (HTS) بە رهبری احمد الشرع بر سوریه، پرسشی همواره افکار عمومی را بە خود جذب کرده است کە آینده کُردها در سوریه جدید چگونه رقم خواهد خورد؟ بدون تردید، رعایت حقوق ذاتی این شهروندان بە معیار و محک راست آزمایی وعدەی حاکمان جدید دمشق مبنی بر ساختن کشوری کە تمام گروه‌ها و اقوام بطور برابر در ساختار سیاسی آن سهیم خواهند بود تبدیل خواهند داشت.

بر اساس برآوردهای سازمان ملل، کُردها حدود 18 درصد از جمعیت سوریه را تشکیل می دهند. مناطق کُردنشین سوریه منطقه‌ای در شمال شرقی و شمال غربی سوریه است که بخشهایی از استانهای حسکه، رقه، حلب و دیرەزور را در بر میگیرد.

نگاهی گذرا بە موقعیت سیاسی کُردها سوریه

با بە قدرت رسیدن حزب بعث در سال ۱۹۶۳ در سوریه ، شهروندان کُرد این کشور از بسیاری از حقوق اجتماعی خود محروم شدند، بعضی از آنها تابعیت خود را از دست دادند و زمینهای کشاورزی بسیاری از آنها مصادره شد. اما تحولاتی کە بعد از سال ٢٠١١ در سوریه رخ داد بر سرنوشت کُردها هم تاثیر گذاشت. آنها نیز در اعتراضات ضد دولتی شرکت کردند و توانستند کُردستان سوریه کە “روژآوا” هم نامیده میشود، را تحت یک سیستم سیاسی خودمدیریتی دموکراتیک مبتنی بر رعایت حقوق بشر و برابری جنسیتی درآوردند. “روژآوا” از شرق به غرب به سه واحد سیاسی تقسیم شده است: کانتون جزیره، کانتون فرات و کانتون عفرین.

تعدادی از کنشگران سیاسی از اداره خودمختار در جامعه متنوع “روژآوا” به عنوان الگوی از حکومت دموکراتیک مبتنی بر همزیستی مسالمت‌آمیز و مدارا یاد می کنند. اما این دموکراسی منحصر به فرد از زمان پیدایش تا به امروز با چالشها و تهدیدهای ترکیه و سازمان های افراطی تحت حمایت این کشور مواجه بوده است.

تهدیدات ترکیه

ترکیه همسایه شمالی سوریه است، اما مناطق کُردنشین در هر دو سوی مرز تا حدود زیادی این دو کشور را از هم جدا میکند. وضعیت ژئوپلیتیک کُردستان سوریه چندین دهه است که توجه ترکیه را به خود جلب کرده و رهبران این کشور همواره رویای بیرون کردن کُردها از منطقه را در سر پرورآندەند. ترکیه کُردها را از نظر فرهنگ، تاریخ و تمدن در حوزه نفوذ خود نمی‌بیند، بنابراین ایجاد یک نهاد سیاسی کُرد در این منطقه استراتژیک را به ضرر خود روایت می کند، در حالی که کُردها هرگز خواستار جدایی از سوریه نشدەاند. آنکارا برای خنثی کردن خطری که از وجود کُردها احساس میکرد، پیوسته به دنبال حفظ سایه تهدید خود بر سر آنها و رژیم بعث سوریه که با کُردهای ترکیه همسویی داشت، بودە است. استراتژی ترکیه باعث فراز و نشیب های زیادی در روابط این دو کشور همسایه بوده است. تهدیدات نظامی ترکیه علیه همسایه جنوبی خود از سال ١٩٩٨ آغاز شد، زمانی که ترکیه به مرز سوریه لشکرکشی کرد و حافظ اسد را برای توقف فعالیت‌های حزب کارگران کردستان (پ ک ک) تحت فشار قرار داد و خواستار اخراج رهبر این حزب عبدالله اوجالان از سوریه شد.

در ژوئن ٢٠١١، وقتی که عبدالله گل، رئیس جمهور وقت ترکیه  در واکنش به اعتراضات خیابانی مردم سوریه، موضع مداخله جویانەای اتخاذ کرد، اختلافات بین دو کشور عمیق تر شد، او از بشار اسد خواست تا تغییرات سیاسی در سوریه ایجاد کند. با ادامه اعتراضات مردم سوریه، ترکیه همچنان به حمایت از معترضین ادامه داد و مقامات این کشور در چندین نوبت از رئیس جمهور سوریه خواستار استعفا شدەاند.

پس از آغاز اعتراضات ضد بشار اسد در سال ٢٠١١، دخالت ترکیه تنها به مداخله سیاسی محدود نشد. آنکارا به مهمترین حامی مخالفان اسلامگرای دولت بعث سوریه تبدیل شد و با ارائه کمکهای مالی، لجستیک و نظامی امکان فعالیتهای سیاسی و نظامی بر علیە رژیم بشار اسد را برای آنها فراهم کرد. در پی مداخلات ترکیه در امور سوریه، ارتش این کشور چندین عملیات نظامی در شمال این کشور را آغاز کرد که آخرین آن در اکتبر ٢٠١٩ با نام «چشمه صلح» بود. این عملیات ظاهرا برای ایجاد یک منطقه امن برای اسکان مجدد آوارگان سوری بود، اما هدف اصلی عقب راندن شبه نظامیان نیروهای سوریه دموکراتیک (قسد) تا عمق ٣٠ کیلومتری خاک سوریه بود. در این تهاجم نظامی تعداد زیادی از غیر نظامیان بی گناه کشته و زخمی شدند.

استراتژی ترکیه

ترکیه برای دستیابی به هدف استراتژیک خود یعنی حذف کُردها در روند گسترش حوزه نفوذ خود، چندین هدف تاکتیکی از جمله جلوگیری از ظهور یک نهاد سیاسی کُرد و تغییر ترکیب جمعیتی مناطق کُردنشین را دنبال می کند. ترکیه همچنین بیم دارد کە مدل دمکراسی کُردهای “روژآوا” بە قدری موفق شود کە بتواند بە عنوان آلترناتیوی برای سیستم سیاسی کشورهای منطقه، منجمله خود ترکیه کە بالغ بر بیست درصد جمعیت آن کُرد است مطرح شود و بە خواستی عمومی در مقابل حاکمیت “دولت تک ملت” این کشور تبدیل شود و نهایتا امتناع ورزیدن از آن دشوار شود. ترکیه همچنین بە دنبال همان هداف پاکسازی قومی کُردها، میخواهد آنها را تا ٣٥ کیلومتری خاک سوریه عقب براند و موجبات بازگشت چند میلیون آواره سوری و استقرار خانواده‌های گروه‌های تروریستی در این مناطق را تسهیل کند.

اقدام تاکتیکی دیگر دولت ترکیه برای دستیابی به استراتژی بلند مدت خود، افزایش وابستگی دولت آینده سوریه به آنکارا است. ترکیه به حمایت نظامی، اطلاعاتی و مالی خود از نیروهای شورشی مخالف اسد، از جمله گروه حیات تحریر الشام (HTS) که در میدان نبرد علیه رژیم اسد پیروز شد ادامه داد و آنها را تحت نفوذ خود قرار داد. مقامات ترکیه قصد دارند از این نفوذ در روند سیاسی و تدوین قانون اساسی جدید سوریه استفاده کنند و ساختار سیاسی این کشور را با منافع خود تطبیق دهند. بدون شک انزوای بیشتر کُردها در راس خواسته های ترکیه خواهد بود.

تهدید داعش و دیگر گروهای اسلام‌گرا

دولت اسلامی عراق و شام که به اختصار “داعش” نامیده می شود، در سایه ناآرامی‌ها و درگیریهای سیاسی حاکم بر عراق ظهور کرد. در جولای ٢٠١٤، این سازمان اسلام‌گرا بخش‌های وسیعی از عراق، سوریه، لیبی، نیجریه و افغانستان را با هدف ایجاد خلافت اسلامی در خاورمیانه و آفریقا تصرف کرد. در پی پیشرفت این گروه اسلام‌گرا و رفتار بیرحمانه آنها نسبت بە اقلیتهای دینی و مذهبی در مناطق تحت سلطه خود و پیادەکردن قانون قرون وسطی کە با تمام دستاوردها و تمدن بشری امروز مغایرت داشت، ائتلافی بین المللی به رهبری آمریکا (ائتلاف ضد داعش) علیە این خلافت شکل گرفت. اما موفقیت این ائتلاف کاملاً در گرو همکاری کُردهای در دو سوی مرز عراق و سوریه بود. نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) بە رهبری یگانهای مدافع خلق کُرد (ی. پ.گ)  پیروزی‌های چشمگیری از چندین منطقه راهبردی در برابر داعش کسب کردند کە تحسین جامعه جهانی را برانگیخت.

در اکتبر ٢٠١٧، نیروهای سوریه دموکراتیک داعش را از رقه، پایتخت این گروه، بیرون راند و به این خلافت اسلامی پایان داد. اما این شکست به معنای نابودی کامل توانایی داعش در انجام فعالیت های تروریستی نبود. این سازمان از موضع خصمانه ترکیه در برابر کُردها برای احیای خود استفاده کرد و توانست عملیات تروریستی پراکند علیە کُردها و منافع کشورهای ائتلاف انجام دهد. از آن زمان تاکنون، نیروهای سوریه دموکراتیک (قسد) با بقایای داعش و نیروهای تکفیری و تروریستی که از نظر نظامی، اطلاعاتی و مالی توسط ترکیه حمایت میشوند، می‌جنگند. اما در پی ایجاد شرایط تازە سوریه کە ترکیە در آن از آزادی عمل بهتری برخوردار است، فضا بە منفعت این نیروهای نیابی آنکارا تغییر کرده است کە نتیجتا کُردها در خطر از دست دادن دستآوردهای سیاسی خود هستند.

لازم بە ذکر است کە «ائتلاف ضد داعش» و ناظران سیاسی و نظامی، مقاومت و فداکاری کُردها را موثرترین عامل در شکست و جلوگیری از ظهور مجدد گروه داعش می دانند که زمانی تهدیدی بزرگ برای خاورمیانه و امنیت جهانی بود.

استانداردهای دوگانه کشورهای اسلامی در مورد درگیریهای منطقەای

سکوت کشورهای مسلمان منطقه در برابر کشتار کُردها توسط ترکیه و دیگر کشورها که شهروندانی با این منشاء دارند سابقه طولانی دارد. از عملیات اَنفال توسط دولت وقت عراق و بمباران شیمیائی شهر کُردنشین حلبجە در سال ۱۹۸۸ گرفته تا حملات هوای و زمینی ارتش ترکیه علیە مناطق کُردنشین، تصرف شهرهای آنها و بیرون کردن ساکنان از خانه و کاشانه خود و جایگزین آنان با اعراب همگی جنایاتی است کە هر وجدان بیداری را عذاب میدهد ولی کشورهای منطقه موضع گیری متناسب با هر رویدادی از خود نشان نمیدهند.

رویکرد منفعلانه دول اسلامی در برابر نسل کشی کُردها هرچه باشد، ناشی از بی‌تفاوتی آنها نسبت بە رویدادهای کە در خاورمیانه اتفاق میافتد نیست، چونکه کشورهای عضو “سازمان همکاری اسلامی” بارها موضع سرسختانه خود را علیە اسرائیل در جنگ با فلسطینیان اعلام کردەاند. خود دولت ترکیه، همزمان کە غیر نظامیان کُرد را بە گوشت دم توپ تبدیل میکند، بارها اسرائیل را متهم بە جنایت علیە مردم فلسطین کرده است.

مطالبات کُردهای

با تسلط «گروه تحریر شام» و افزایش نفوذ آنکارا بر سوریه، خطر از بین رفتن موجودیت سیاسی کُردها وارد مرحله حساس و سرنوشت سازی شده است. کُردها بخشی از جمعیتی متنوع سوریه را تشکیل می دهند و در حال حاضر حدود یک سوم از خاک این کشور را در اختیار دارند. کُردها حفظ دستاوردهای سیاسی ١٣ ساله خود را تضمینی برای حفظ هویت و جلوگیری از تکرار شرایطی کە در زمان رژیم بعث حاکم بر آنها بود میدانند.

نتیجەگیری

همانطور که گفته شد، یکی از اهداف اصلی ترکیه در حمایت از جبهه تحریر الشام (HTS) ، تأثیر گذاری بر ساختار سیاسی آینده سوریه و نهایتا جلوگیری از به رسمیت شناخته شدن حقوق سیاسی کُردها در سوریه جدید است. اگر ترکیه موفق شود و بتواند کُردها را از روند سیاسی سوریه کنار بگذارد، ابومحمد الجولانی که از مشارکت آنها در آینده این کشور صحبت کرده است، با چالش جدی مواجه خواهد شد. رهبران جدید سوریه باید بدانند که هرگونه آرایش در ساختار سیاسی این کشور بدون در نظر گرفتن حق و نقش کُردها شبیه توافقنامه سایکس-پیکو در یک قرن پیش است و به آینده صلح آمیز و با ثباتی برای سوریه منجر نخواهد شد.

#ااحمد_مرادی

#Ahmad_Meradi

#سازمان_دمکراتیک_یارسان

#یارسانمدیا

January 4, 2025

بازدیدها: 9