سازمان دموکراتیک یارسان، زەرورەتێک تاریخی!

دامەزران سازمان دموکراتیک یارسان نە ئنقلاب فکری وە نە تازەگەری لە دونیای موبارزات سیاسی مەردم یارسان بی، ئەما دورس بین سدی مونحسر وە جامعەی یارسان، زەرورەتێک تاریخی ئەڕا دەفاع کردن لە حەق و حقوق یارسانیەکان لە چوارچۆ زەرفێک وە بەرنامەێ سیاسی و خواستەکان مەردم یارسان بی.

کۆمەڵگاێ یارسان چە لە بار هەڵکەفتەی جوقرافیایی و چە لە بار فەرهەنگیوە لە تویل تاریخا ڕوی وە ڕوی تەحدید لە ناوبردن بینەسوە. سەرەڕای تاریخ موبارەزە و موقاوموت و لە خودگوزەشتەگی لە موقابڵ خواست لە ناوبردن و ئاسیمیلەکردنیان و نەوین دموکراسی و ئازادیە بنەڕتیەکان هەمیشە مەجبوور کریانەس تا ئەڕا مانەوەێ خوەێان زیاتر لە گروە و کومەڵگاگەل میانەڕەوتر خوەێان نزیک وەکەن. چوین هەر لە سەرەتای ئاشکار بین دین یاری، پەێڕەوان ئی دینە و لەڕاسیا کۆمەڵگای یارسان هەمیشە لە مەوزەی دەفاعیوە قەرار گردنە، ئەگەر چە مەردمێک ئاشتیخوازیچن. هەرچەند کۆمەڵگای ئێران و کوردستان وە حوکم نەوین دموکراسی و تولڕانس و باڵادەسبین فەرهەنگ و ئەرزشگەل ئسلامی خوەێ گیرودەێ دەس دویاکفتگیی و نەیاشتن کولتور مدارا کردن و یەکتر قەبولکردن بیە، ئەما کۆمەڵگای یارسان فرە جار مەجبور کریاس تا دەس لە ئەرزشگەل ئجتماعی و فەرهەنگی خوەێ هەڵگرێت و لە ڕاسیا ئاسیمیلەی فەرهەنگ حاکم لە مەرکەز و مەنتەقە بکریەت.

لە کۆمەڵگاگەل خاوەرمیانە وە گشتی و ئێران و کوردستان وە تایبەتی مەنتق عقڵ و ئستدلال، وە کولتور کردن دموکراسی و ڕێز گردن لە بێڕوڕای جیاواز نەک هەر وجود نەیاشتگە، موتەسفانە تا ئیسەیچ ئاسوێک لەی ڕابتە دیار نیە. ئی شێوە فکر کردنە وە خاتر نەوین کولتور دموکراسی و درک دروس ئەڕا ئازادی فردی بیەسە بەشێک لە سیستم فکری تەمام نزام سیاسی حکومەتی و ئەحزاب سیاسی ئوپوزیسیون ئێرانی و کوردی. تەمام ئەحزاب ئێرانی و کوردستانی دویر لە دیدگا و بەرنامەێ سیاسیان لە چەپ چەپ تا ڕاست ڕاست، گشت لە قسە و باسکردن خوەێان وە حامی و پەرچەمداران دموکراسی زانن و هیچ کەس و لایەنێک لە خوەێان وە دومکراتر نازانن. ئەما لە عەمەڵا تا ئیسە هیچکام لەی لایەنگەلە نەتوانستنە نەک هەر یەکتر تەحەموڵ بکەن، بەڵکە عەمەڵەن نیشان دانە کە لە تەمرین دومکراسی مەوەفەق نەوینە و نەتوانستنە قسە و باسەکانیان تەبدیل بکەنە عەمەڵ. تەمام ئەحزاب ئێرانی بدون هیچ زەمانتێک لە پرسپکتیڤ دموکراسی و تەمایەتخوازیوە ئستدلال کەن، کە وە نەمان جمهوری ئسلامی ئێران و وە وجود هاتن سیستمێک دموکراتیک ئوتوماتوار هەم جامعەێ ڕەنگاوڕەگ ئێران بوتە جامعەێک دموکراتیک و حەق و حقوق مەردم لە بار نەتەوەیی و لە بار دینی و کولەن ئازادیەکان جاڕنامەێ حقوق ئنسان تامین کریەت، هەمیچ هیچ لایەن و کەسێک پەراوێز ناخریەت. ئەما هیچ حزب و لایەنێک سیاسی وە ئستلاح دموکرات ئێرانی تا ئیسە عەمەڵەن ئامادە نەویەس حەتا قەبوڵ بکەێت کە نەتەوەگەل جیاواز لە ئێران توانن هەر لەو دموکراسیا کە باس لە لێکریەت دیدگا و بەرنامەێ خوەێان لە فورمگەل جیاواز جور فدرالیزم مەترح بکەن. مەترح کردن هەر دیدگاێک یا ڕاکارێک نیاز ناکەێت بکریتە بەرنامەی سیاسی وڵاتێک، ئەما لە وڵات دموکراتیک باید زەمینەی مەترەێ دیدگا، بەرنامە و پروژەکان وە شێوەێەک موتەمەدنانە دروس بکریەت، تا لانی کەم باس لە دموکراسی نسبی بکریەت.

هەرچەن وە عەوز بین حکومەتێک توتالیتر فرە ئاسان نیە کە حکومەتێک دموکرات بایتە سەر کار، چوین پیادە کردن دموکراسی هەم قەبول کردن نزام ئەرزشی سیستمگەل دموکراسی و هەمیچ نیازمەند کولتور دموکراسییە. لە ڕاسیا ئیە تەنیا خەێاڵە و هیچ نەتەوەێک و ولاتێک بدون بەرنامەێ موشەخەس وە عەوەز بین نزام مەوجود نەک هەر نەتوانستگە ئاڵترناتێڤێک ئەڕا دموکراسی و حکومەت قانون بود، بەڵکە فرە جار بیەسە سبب وەر دویا بردن وڵات و دروس بین سیستمگەل توتالیتریچ. خاسترین نمونە توانیەت ئشارە وە ئنقلاب سال ١٣٥٧ و خود نزام جمهوری ئسلامی ئێران بکریەت. ئنقلاب ئێران کە خومەینی ڕەهبەری کرد وە شوعار دادپەرەوەری و عەداڵەت ئجتماعی و موبارزە وە گەرد ناعەداڵەتی و ئازادی بێشتر هاتە سەر کار، ئەما نەتیجەکەی نەک هەر نەویە سیستم و نزامێک دادپەروەر و ئازادیخواز، بەڵکە وڵات وەرەوە دویا و دیکتاتوری برد و سیستمێک مزهەبی و توتالیتر وە وجود هاورد. ئەحزاب کوردیچ زادە و پەروەردی هەمان کولتور ناشفاف و ناعقلانین، کە قسە و عەمەڵێان ئاسمان و ڕێسمانە. هەر کە تێتە سەر مەقوڵەی دموکراسی و موشارکەت داین تەمام ئەفراد کۆمەڵگا لە تەسمیمگیری گوش دنیا کڕ کردنە، ئەما هیچکام لە تەمام ئحزاب کوردی تا ئیسە نەتوانستە خوەندنەوەیک عقڵانی ئەڕا کۆمەڵگای ڕەنگاوڕەنگ کوردستان ئێران داشتون و حەقیقەت فەرهەنگی، کومەڵایەتی، سیاسی و ڕەنگاوڕەنگ بین کۆمەڵگاێ کوردستان قەبوڵ بکەن. ئحزاب کوردی جور ئحزاب سەراسەری لە ژێرناۆ دموکراسی و حقوق نەتەوەیی تا ئیسە نەتوانستنە شەفاف لە بەرنامەێ سیاسی خۆەیان ڕەنگاوەڕنگ بین کۆمەڵگای کوردستان جۆر خوەی بوینن. موتەسفانە نەیاشتن درک واقعی لەی رابتە توانستگە بوشاییک فرە گەورەێک لە مابەین ئی ڕەنگەل جیا دابنەێت. ئحزاب کوردی، کومەڵگای یارسان لە بار ئتنیکیوە وە بەشێک جیانەکریاگ لە نەتوەێ کورد زانن، ئەما تا ئیسە کە باس سەر زوان گشت بیەسە دموکراسی نەتوانستنە یا نەتواستنە عەمەڵەن لە بەرنامەێ سیاسی خوەێان وە شەفافی موشەخەس بکەن کە لە ئایندە لە رابتە وە مەردم یارسان بەرنامەیان چەس! سەڕەڕای تەمام سەرکوت و خەفەقان، ئەما مەردم ئیمڕوژ ئاگا وە مەسائڵ ڕۆژ و زانن خوازیار چەن و داواێ کام حەق کەن. لەێرەسە کە وە دەس قەزا و قەدەر دی نەک هەر قەبول ناکریەت، بەڵکە مەردم ناتوان بکەفنە شون هیچ جەریانێک کە نازانن بەرنامەێان ئەڕایان چەس.

سازمان دموکراتیک یارسان جۆر زەرورتێک تاریخی لە ئەسەر بوشایی و نەوین جەریانێک مونحەسەر وە کۆمەڵگا و مەردم یارسان وە وجود هاتگە. لەێرەسە کە سازمان دموکراتیک یارسان وە بەرنامەێک موشەخەس کە بەشێک لە خواستەکان کۆمەڵگای یارسان لە خوەێ گردگە پا ناسە مەیدان موبارزە. دروسبین هەر حزب و سازمانێک سیاسی لە هەر وڵات و کۆمەڵگاێک وە تەعریف موشەخەس خوەی خوازیار ئاڵۆگور و ڕەسین وە قودرەت سیاسیە. سازمان دموکراتیک یارسان لەی قاعدە ئستسنا نیە و وەخاتر دروس کردن ئاڵوگوڕ لە جامعە و وە نەفع جامعە یارسان وە وجود هاتگە. سدی لە دیاسپورا لە دایک بیەس و لە مەردم و وڵاتێک کە وە تەماس لەوەرە وە نەفع مەردم و جامعەێ خوەێ تاسیرگوزار بود دویرە. موتەسفانە وە خاتر دویر بین لە مەردم و کۆمەڵگای خوەێ مەجاڵ مەترەح کردن و جێ وە جێ کردن بەرنامەکانی لە حاڵ حازەر فرە کەمە. هەر وەی خاترە فرە سەختە بتوانیەت وەعدەکان سدی لە رابتە وە بەرنامە و ئستراتژیک خوەێ لە یەک نەزەرسەنجیا موشەخەس بکەریەت. دیارە هەر حەرکەتێک جا چە سیاسی یا فەرهەنگی نیاز وە زەمینەسازی ئەڕا خوەێ مەترەح کردن و ئاشنا کردن مەردم وە بەرنامە و سیاسەتەکان خوەێ دێرێت. موتەسفانە تا ئیسە سدی نە ئەی زەمینە ئەڕاێ ئامادە بیە و نە خوەیچی توانستگە وەزعییەتێک وە وجود بارێت کە سدی زیاتر بناسیەت. یەکیک لە دەلایلگەل ئەسڵی کەمکاریەکان سدی یا جواوگو نەوین سدی لە موقابڵ خواست و داواکاریەکان مەردم نەیاشتن پوتانسیاڵ کافی و موشکلات و کەمبود ماڵیە. موتەسفانە هەنوز لە کومەڵگای ئیمە جێ نەکەفتگە کە تاکەکان کومەڵگا لە موقابڵ ئایندەێ جامعەکەێان ئحساس وە مەسئولییەت بکەن و تەڵاش ئەڕا جامعەێک خاستر بکەن. (مەنزور تەمام ئەفراد کۆمەڵگا نیە). لە عەین وەخت سدی لە بار ماڵیوە لە وەزعییەتێک قەرار دێرێت کە ئەگەر لە خودگوزەشتەگی و ئحساس وە مەسئولییەت بەشێک فرە کەم لە جامعەی یارسان نەوت، قەتعەن ئمکان ئەوەی کە لە گوزشتە و ئیسە ئەنجامێ دەیت نەیاشت. هەڵبەت من باوەڕ دێرم ئەگەر سدی بتواێت بوتە جەریانێک کە مەردم وە هین خوەی بزانێتەێ و مەوقعییەت خاسترێک ئەڕا مەترەح کردن خوەی و بەرنامەکانێ دروس بکەێت بایەد زەمینەی خەسارناسی (آسیب‌شناسی) دروس بکەێت و بدون هیچ تەعوسبێک لە پێشنەهاد و ئنتقادات سازندە بایەد پێشوازی بکەێت.

ئەگەر بتوایم سدی جور جەریانێک جیا لە جەریانگەل کلاسێک نیشان بیەیم، لازمە دەس لە تەعریف کردن و پاڵەوان بازی هەڵگریم و سەرەڕای پێشوازی لە دەنگە ناڕازی و ئنتقادییەکان داوا لە تەمام کەسان جیافکر و خاوەن نەزەر بکەیم کە تەنیا ئنتقاد و پێشنەهاد ناتوانێت ساختارشکنی و زەمینەی ئاڵۆگوڕ و فەعالییەت خاستر وە وجود بارێت. یەکیک لە مەوەفقییەتگەل کار گروهی کۆمەڵگای ئوروپایی لە حەقیقەتا بەشدار بین و بەشداری وە پێ کردن تاکەکان کۆمەڵگاس. لەی تەریقوە توانن لە تەسمیمگیریەکان بەشدار بن و تاسیرگوزار بن. شایەد ڕەهبەری سدی تائیسە خاس نتواستوت ئی داواکارییە یا ئی باسە وەیجورە مەترەح بکەێت، ئەما لە ڕاسیا ڕەهبەرییەت سدی خوازیارە کە پوتانسیالگەل ئی کۆمەڵگا مەسئولییەت قەبول بکەن و لەی کاناڵوە خواستەکان ئی مەردمە لە ناو زەرفێک سازمایافتە نەهادینە بکەن و زەمینەی کار گروهی ئەڕا ئایندە وە وجود بارن. کۆمەڵگای یارسان لە حاڵ حازر زەرفییەت چەندین جەریان سیاسی نەێرێت، چوینکە نە تائیسە لەی رابتە تەجروبەێ کافی هەس و نە ئەو مەجاڵە وەجود دێرێت. پەس شایەد یارسانیان لە دیاسپورا خاستر بتوانن ئی زەمینەسازییە بکەن و خوەێان لە ناۆ گروێک کە بەرنامە و خواستەکان مەردم یارسان مەترەح بکەێت سازماندەهی بێیەن و زەمینەی نەهادینە کردن ئی جەریانە وە وەجود بارن. سازمان دموکراتیک یارسان زەرفییەت ئیە دێرێت کە تاکەکان کۆمەڵگای یارسان خوەێان لە لێ بکەنە خاوەن و وە قەبول کردن مەسئولییەت لە ساختار سیاسی و تەشکیلاتی و ئورگانیکی ئی سازمانە تەغەیرات ئیجاد بکەن و تاسیر لە سەر تەسمیمگیریەکان ئی جەریانە دابنەن. دیارە نویسان، ئنتقاد، پرسیار و پێشنەهاد کردن حەتمەن بێ تاسیر نیە، ئەما تاسیر موستەقیم نیاز وە بەشداری موستەقیم کەێت.

مەنووچەر عەزیزی

دانمارک

2018/04/09